در دنیای رقابتی امروز، توسعه محصول و بهبود مداوم آن یکی از ضروری‌ترین استراتژی‌ها برای هر کسب‌وکاری است. یکی از ابزارهای قدرتمند در فرآیند نوآوری و توسعه محصولات، مدل SCAMPER است. این مدل، که به اختصار از حروف اول کلمات Substitute (جایگزینی)، Combine (ترکیب)، Adapt (تطبیق)، Modify (تغییر)، Put to another use (استفاده در موقعیت‌های دیگر)، Eliminate (حذف) و Reverse (معکوس کردن) تشکیل شده، به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا با استفاده از تکنیک‌های مختلف، محصولات و خدمات خود را بهبود دهند و نوآوری‌های جدیدی را در بازار معرفی کنند.
در این مقاله، به بررسی دقیق‌تر هر یک از این تکنیک‌ها خواهیم پرداخت و نمونه‌هایی از استارتاپ‌های ایرانی که از این مدل بهره برده‌اند، ارائه خواهیم کرد.
1. Substitute (جایگزینی): تغییر عناصر برای نوآوری
تکنیک جایگزینی بر این اساس استوار است که می‌توان بخشی از محصول یا خدمت را با یک جایگزین دیگر تغییر داد. این جایگزینی می‌تواند شامل تغییر مواد، فرآیندها، ویژگی‌ها یا حتی نحوه ارائه خدمات باشد. هدف این است که محصول یا خدمت جدیدی را بسازید که برای مشتریان جذاب‌تر باشد و بتواند نیازهای آن‌ها را به شکل بهتری پاسخ دهد.
مثال ایرانی:
دیجی‌کالا، به عنوان یکی از بزرگترین فروشگاه‌های آنلاین ایران، توانست با جایگزینی سیستم پرداخت آنلاین به همراه پرداخت در محل و تحویل سریع، تجربه خرید آنلاین را برای مشتریان خود جذاب‌تر کند. این تغییرات نه تنها راحتی بیشتری برای مشتریان فراهم آورد، بلکه اعتماد به خرید آنلاین را در ایران بالا برد و به رشد چشمگیر دیجی‌کالا کمک کرد.
2. Combine (ترکیب): ادغام ویژگی‌ها برای ایجاد ارزش جدید
در تکنیک ترکیب، هدف این است که دو یا چند ویژگی مختلف از محصولات یا خدمات مختلف را ترکیب کرده و یک تجربه جدید برای مشتریان ایجاد کنید. ترکیب می‌تواند شامل ویژگی‌های فنی، خدمات مختلف یا حتی مدل‌های کسب‌وکار متفاوت باشد.
مثال ایرانی:
کافه بازار، اپلیکیشن محبوب ایرانی برای دانلود برنامه‌های موبایل، توانست با ترکیب دو نیاز مختلف کاربران یعنی فروش اپلیکیشن‌ها و پرداخت درون‌برنامه‌ای، یک بستر جدید برای توسعه‌دهندگان و کاربران ایجاد کند. این ترکیب منجر به ایجاد یک اکوسیستم کامل برای اپلیکیشن‌ها و بازی‌ها شد که برای ایرانی‌ها بسیار جذاب و کارآمد بود.
3. Adapt (تطبیق): استفاده از ایده‌های موفق سایر صنایع
تطبیق شامل انتقال ویژگی‌ها، ایده‌ها یا مدل‌های موفق از سایر صنایع به حوزه کاری خود است. این تکنیک به کسب‌وکارها این امکان را می‌دهد تا با استفاده از تجارب موفق دیگران، فرآیندهای خود را بهبود دهند و به یک راه‌حل نوآورانه دست یابند.
مثال ایرانی:
تپسی، استارتاپ حمل‌ونقل آنلاین ایرانی، با تطبیق مدل اوبر، سرویس حمل‌ونقل آنلاین را به نیازهای خاص کاربران ایرانی تطبیق داد. ویژگی‌هایی مانند پشتیبانی از زبان فارسی، پرداخت نقدی و ایجاد اپلیکیشن با توجه به نیازهای محلی، به تپسی کمک کرد تا بازار ایران را در دست بگیرد و رقابت سختی با رقبای بین‌المللی داشته باشد.
4. Modify (تغییر): بهبود ویژگی‌ها و عملکردها
در تکنیک تغییر، هدف این است که ویژگی‌ها، اندازه‌ها یا عملکردهای مختلف یک محصول یا خدمت تغییر داده شوند تا محصول نهایی برای مشتریان جذاب‌تر و کاربردی‌تر باشد. این تغییرات می‌تواند شامل بهبود طراحی، تغییر نحوه عملکرد، افزودن ویژگی‌های جدید و یا حتی تغییر نحوه تولید محصول باشد.
مثال ایرانی:
زرین پال، سیستم پرداخت آنلاین ایرانی، با افزودن ویژگی‌های جدید مانند پرداخت اقساطی و درگاه‌های متنوع برای کسب‌وکارهای مختلف، توانست خدمات خود را بهبود دهد و به کسب‌وکارها این امکان را بدهد که پرداخت‌های خود را به روش‌های مختلفی انجام دهند. این تغییرات باعث جذب بیشتر کاربران و رشد سریع‌تر زرین پال شد.
5. Put to Another Use (استفاده در موقعیت‌های دیگر): کشف کاربردهای جدید برای محصول
تکنیک استفاده در موقعیت‌های دیگر بر این اساس است که یک ویژگی یا محصول را در زمینه‌ها و موقعیت‌های مختلف به کار ببرید. این می‌تواند شامل تغییر نحوه استفاده از محصول یا خدمت در شرایط مختلف و یا برای کاربران جدید باشد.
مثال ایرانی:
نشان، اپلیکیشن نقشه و مسیریابی، با معرفی ویژگی‌های جدیدی مانند نشان کسب‌وکار، به کاربران این امکان را داد که کسب‌وکارها و مکان‌های تجاری مختلف را در نقشه جستجو کنند. این تغییر به نشان کمک کرد تا خود را از یک اپلیکیشن ساده نقشه‌برداری به یک پلتفرم جامع برای جستجوی کسب‌وکارها و خدمات تبدیل کند.
6. Eliminate (حذف): حذف ویژگی‌های غیرضروری
تکنیک حذف بر این مبنا استوار است که ویژگی‌ها یا بخش‌هایی از محصول که غیرضروری یا مزاحم هستند، حذف شوند. این کار می‌تواند به کاهش پیچیدگی و بهبود تجربه کاربری کمک کند و همچنین هزینه‌ها را کاهش دهد.
مثال ایرانی:
شیپور، پلتفرم خرید و فروش آنلاین، توانست با حذف مراحل پیچیده و طولانی خرید و فروش، تجربه‌ای ساده و کاربرپسند برای کاربران خود ایجاد کند. این حذف موانع پیچیده باعث شده است تا فرآیند خرید و فروش در شیپور سریع و بدون دردسر انجام شود.
7. Reverse (معکوس کردن): تغییر زاویه دید و استفاده از مدل‌های معکوس
تکنیک معکوس کردن بر این اساس است که فرآیندها، ویژگی‌ها یا مدل‌های موجود را معکوس کرده و از زاویه‌ای جدید به آن‌ها نگاه کنید. این تکنیک می‌تواند به شما کمک کند تا راه‌حل‌هایی متفاوت و نوآورانه پیدا کنید.
مثال ایرانی:
اسنپ فود، اپلیکیشن سفارش غذا، با معکوس کردن روند سنتی سفارش غذا (که معمولاً از رستوران‌ها به خانه مشتری می‌رود)، از مدل «تحویل غذا از خانه به رستوران» برای سرویس‌دهی به رستوران‌ها استفاده کرد. این ویژگی به رستوران‌ها کمک کرد تا از مصرف‌کنندگان در خانه درخواست سفارش کنند و تحولی در این صنعت ایجاد شد.
نتیجه‌گیری
مدل SCAMPER به عنوان یک ابزار قدرتمند در فرآیند نوآوری و توسعه محصول، به کسب‌وکارها این امکان را می‌دهد که با استفاده از تکنیک‌های مختلف، به بهبود مستمر محصولات و خدمات خود بپردازند. این مدل به خصوص در استارتاپ‌های ایرانی که به دنبال رقابت با برندهای بین‌المللی هستند، توانسته است فرصت‌های زیادی برای نوآوری و رشد فراهم کند. استفاده از SCAMPER به استارتاپ‌ها کمک می‌کند تا به سرعت به نیازهای بازار پاسخ دهند، فرآیندهای خود را بهبود بخشند و تجربه جدیدی برای مشتریان خود ایجاد کنند.
