از علم اقتصاد تعاريف زيادی عنوان شده است. اما ساده ترين و جامع ترين تعريف از علم اقتصاد عبارت است از علم تخصیص بهینه منابع کمیاب.
کمیابی مهمترين موضوع علم اقتصاد است. کمیابی به اين معنی است که امکانات و منابع با خواسته های بشر برابر نمی باشد. به عنوان مثال هر فردی درآمد معین و محدود دارد در حالی که خواسته های زيادی مثل غذا، پوشاک، تفريح و آموزش دارد و با درآمد خود نمیتواند به همه اين خواستهها دسترسی پیدا کند. و يا بودجه کشور محدود است ولی نیازها و خواسته های زيادی است که در جامعه وجود دارد.
منابع اقتصادی
اصولاً منابع را در اقتصاد به منابع اقتصادی و غیر اقتصادی تقسیم بندی میکنند. منابع اقتصادی به منابعی اطلاق میشود که کمیاب باشند. نشانه کمیابی قیمت است. هر کالا يا منبعی قیمت داشت به معنی اين است که آن کالا يا آن منبع کمیاب است. منابع غیر اقتصادی منابعی هستند که که فراوان می باشند. نشانه فراوانی آنها رايگان بودن آن است. به عنوان مثال نور و هوا هرچند برای ادامه حیات زندگی انسان و تولید کالاها بسیار مهم هستند ولی به دلیل فراوان بودن آنها در علم اقتصاد مورد بحث قرار نمیگیرند.
پس هر چه کمیاب باشد، مورد بررسیهای اقتصادی قرار میگیرد. هر کالا يا منبعی که کمیاب باشد بايد آن را به نحو صحیح تخصیص داد. به عبارت ديگر تخصیص از کمیابی نشات میگیرد يعنی اگر کالا يا خدمتی فراوان باشد ضرورتی به تخصیص آن نیست، مثلاً بودجه کشور و يا بودجه فرد يا وقت يک فرد محدود است بنابراين بايد فکر کرد که چگونه بودجه يا وقت را به نحو صحیح تخصیص دهیم. پس کمیابی ما را مجبور به انتخاب و گزينش می‌نمايد. در اقتصاد دنبال تخصیص بهینه هستیم تخصیص بهینه به تخصیصی گفته می شود که ما را به هدف يا اهداف‌مان بیشتر نزديک نمايد. به عنوان مثال اگر هدف بنگاه حداکثر شدن سود باشد، منابع و عوامل تولید خود را بايد به نحوی تخصیص دهد تا به سود بیشتری دسترسی پیدا کند.
تقسیم بندی علم اقتصاد
علم اقتصاد را به اقتصاد خرد و اقتصاد کلان تقسیم بندی میکنند. در ادامه به بررسی هرکدام می‌پردازیم.
اقتصاد خرد
اقتصاد خرد بررسی رفتار اقتصادی افراد و بنگاه‌ها میباشد. در اقتصاد خرد به دو سوال اساسی پاسخ داده میشود:
1. افراد منابع کمیاب خود مثل درآمد را چگونه تخصیص دهند تا به هدف خود که حداکثر شدن مطلوبیت است، دسترسی پیدا نمايند.
2. بنگاه های اقتصادی، چگونه بودجه خود را هزينه نمايند تا به هدف خود که حداکثر شدن سود است دسترسی پیدا کنند. منابع يک بنگاه اقتصادی مثل سرمايه و نیروی انسانی محدود است. در اقتصاد خرد بايد بررسی کنیم که چگونه بنگاه اقتصادی اين منابع را تخصیص دهد تا به سود بالاتری دسترسی پیدا کند. مثلاً چه کالاهايی را تولید و کالاهای خود را با چه قیمتی به فروش رساند تا به حداکثر سود دست يابد.
نکته‌ای که بايد به آن توجه داشته باشیم اين است که اصطلاح اقتصاد خرد به معنی کوچک نمیباشد، بلکه بررسی بنگاه‌هايی که حتی تولید آنها در سطح بسیار وسیعی است، در حوزه بررسی اقتصاد خرد میباشد. نمونه سوال‌های زير در اقتصاد خرد مورد بررسی قرار میگیرد.
- چرا قیمت آهن بالا رفته است؟
- اگر تقاضای طلا افزايش يابد، قیمت آن چگونه تغییر میکند؟
- اگر دولت از تولید کننده مالیات دريافت کند، چه اثری بر تولید آن ها خواهد داشت؟
- يک مصرف کننده چگونه بايد پول خود را خرج کند؟
از سوالات بالا روشن میشود که هر گاه موضوع، يک فرد يا يک کالا و يا يک بنگاه باشد، در حوزه بررسی اقتصاد خرد است.
اقتصاد کلان
اقتصاد کلان بررسی فعالیت های اقتصادی در سطح يک جامعه میباشد. سوال اصلی که در اقتصاد کلان بايد به آن پاسخ داد اين است که امکانات محدود يک جامعه مثل سرمايه، نیروی انسانی و .. چگونه تخصیص يابد تا به اهداف جامعه بیشتر دسترسی پیدا کنیم؟ اهداف جامعه در اقتصاد کلان عبارت است از رشد تولید ملی، ثبات قیمت‌ها، اشتغال و بهبود توزيع درآمد و … هر چه بتوان منابع را به شکل صحیحتری تخصیص داد، به هدف‌های فوق در سطح بالاتری می توان دسترسی پیدا نمود.
برخی سوالاتی که بايد در حوزه اقتصاد کلان پاسخ داده شوند، عبارتند از:
- علت افزايش سطح عمومی قیمت ها (تورم) چیست؟
- صادرات و واردات يک کشور چگونه تغییر می کند؟
- نرخ ارز چه زمانی افزايش می يابد؟
- چرا تولید کل کشور (تولید ملی) افزايش يا کاهش می يابد؟
